Exodus 21:12-25
12 ¶ Wie een ander zodanig slaat dat deze sterft, moet ter dood gebracht worden. 13 Maar in het geval dat hij het niet met opzet deed en God zijn hand bestuurde, kan hij vluchten naar een plaats die ik jullie zal aanwijzen. 14 Wanneer iemand een ander echter verraderlijk vermoordt, met voorbedachten rade, mag je hem zelfs van mijn altaar weghalen om hem ter dood te brengen. 15 Wie zijn vader of moeder mishandelt, moet ter dood gebracht worden. 16 Wie iemand ontvoert, moet ter dood gebracht worden, of hij de ander nu als slaaf verkocht heeft of hem nog in zijn bezit heeft. 17 Wie zijn vader of moeder vervloekt, moet ter dood gebracht worden. 18 Wanneer twee mannen ruziemaken en de een de ander zodanig met een steen of met zijn vuist slaat dat hij niet sterft maar wel het bed moet houden, 19 en hij weer op de been komt en met behulp van een kruk weer buiten kan lopen, dan gaat degene die hem geslagen heeft vrijuit. Wel moet deze hem de gedwongen rusttijd en de kosten van zijn herstel vergoeden. 20 Wanneer iemand zijn slaaf of slavin met een stok slaat en hij of zij sterft ter plekke, dan moet er vergelding plaatsvinden.21 Als de slaaf of slavin nog enkele dagen in leven blijft, gaat de eigenaar vrijuit; door het verlies van zijn eigendom is hij genoeg gestraft. 22 ¶ Wanneer twee mannen aan het vechten zijn en een van hen een zwangere vrouw raakt met als gevolg dat zij een miskraam krijgt, maar ze heeft verder geen letsel opgelopen, dan moet een boete worden geëist waarvan de hoogte door haar echtgenoot wordt vastgesteld; de rechters moeten op de betaling toezien.(NBV)
Casuïstiek, daar lezen we vandaag over. Elke dag moet iedereen talloze beslissingen nemen. Heel vaak ook beslissingen die anderen raken. Sommige beslissingen lijken je opgedrongen te worden, door de samenleving, door je werk, door de buurt waarin je woont, door je gezin. Moet je je tegen die opgedrongen beslissingen verzetten of niet? Als er iemand dood aan gaat moet je je er zeker tegen verzetten. In deze dagen wordt herdacht dat in februari 1942 heel veel mensen in ons land staakten omdat de Duitse bezetter hun collega’s en buren bij elkaar had gedreven om hen weg te voeren. Dat die collega’s en buren de dood zouden vinden, vermoord zouden worden, dat wist men niet. Maar dat onschuldige mensen met wie men soms al generaties om ging zo maar zonder reden konden worden opgepakt en weggevoerd ging heel veel mensen te ver. De mensen die opgepakt werden hoorden volgens de Duitse bezetter bij het volk Israël, een volk zonder staat, een volk dat ooit had geleerd niet te doden en dat daar naar ook wilde leven. Tenminste de mensen die ook zelf bij dat volk gerekend wilden worden.
We denken gemakkelijk dat het gedeelte dat we vandaag lezen de invoering van de doodstraf legitimeert. Maar dan hebben we het toch niet helemaal goed begrepen. De regel die het volk gegeven is: “Gij zult niet doden” blijft als opschrift boven dit gedeelte uit de Bijbel staan en is gegeven aan het volk Israël op hetzelfde moment dat de uitwerking die we vandaag gelezen hebben is gegeven. Dat vertelt ons het verhaal van de Bijbel. Geleerden kunnen wel zeggen dat de tien woorden en de andere regels op hele verschillene tijden zijn ontstaan en opgeschreven dat neemt niet weg dat ze nu in één verhaal staan en dat het feit dat het een doorlopend verhaal is ook aan ons een boodschap inhoudt. De vraag die hier wordt gesteld is hoe je als volk van de God van Israël met elkaar om gaat. Doden van elkaar is dus absoluut verboden. Ook het per ongeluk doden van mensen, geboren of niet, heeft gevolgen die recht gezet moeten worden. Zelfs het je ouders dood verklaren, vervloeken heet dat hier, heeft gevolgen voor een samenleving zoals de God van Israël die wil zie.
De regels die we hier lezen zijn dus niet een toestemming om anderen te doden, ook niet een toestemming aan een staat of een rechtssysteem, de regels zijn heel eenvoudig: doden mag niet, nooit niet, er is geen enkel excuus voor. Alleen wie nooit, helemaal nooit iets gedaan heeft dat eigenlijk in strijd is met de regels van de God van Israël zou misschien mogen beginnen met het voltrekken van een dodende straf. Toen Jezus van Nazareth dat eens voorlegde aan de religieuze leiders van zijn tijd, mensen die op alle manieren bezig waren de spelregels te verkennen en toe te passen, was er niemand die zich geroepen voelde ook werkelijk te gaan stenigen. Jezus van Nazareth heeft de betekenis van de regels die we vandaag hebben gelezen duidelijk gemaakt door ze te radicaliseren. Al scheld je iemand uit dan moet je je al verantwoorden, als je “dwaas” of “nietsnut” roept pleeg je eigenlijk al een misdrijf. Omdat heel veel mensen bewust of onbewust al volgens deze regels leven en leefden is het te begrijpen dat er in 1942 gestaakt werd, en begrijpen we dat we dat nog steeds herdenken. We moeten ons blijven verzetten tegen een samenleving waarin het gewoon is elkaar met woorden te vernederen of af te maken. We moeten naar een samenleving waar we mensen tot hun recht laten komen. Dat was in de woestijn onder Mozes zo, dat was in de dagen van Jezus onder de Romeinse bezetting zo, dat was in de Tweede Wereldoorlog zo, dat is vandaag in onze dagen nog helemaal niks anders, elke dag weer.