Spreuken 6:1-11
De titel van de stukjes die ik hier elke dag schrijf aan de hand van het leesrooster van het Nederlands Bijbelgenootschap komen altijd letterlijk uit het gedeelte dat aan de orde is. Eerst de Bijbel lezen en dan mijn overweging is de gedachte. Wie oppervlakkig het gedeelte van vandaag heeft gelezen zal snel denken dat de oproep om jezelf geen rust te gunnen gevolgd wordt door de oproep naar de mieren te kijken, we zijn dan allemaal lui niet waar. Maar dan is er toch niet helemaal goed gelezen. We zien graag de splinter in het oog van de ander en vergeten daarbij zo gemakkelijk de balk in eigen ogen te zien. Het gedeelte dat we vandaag uit het boek Spreuken hebben gelezen beschrijft een oorzaak van de bankencrisis die we eigenlijk nog steeds hebben. Het gaat over het borg staan voor een ander. Uitgangspunt daarbij is de gewoonte om de ander te helpen. Als er pech is met de oogst, als er ziekte is geweest of als er rovers zijn langs geweest kan het zijn dat je echt met elkaar moet delen om de komende winter te overleven. Maar waarom zou je weggeven als er ook geleend kan worden. Natuurlijk willen de uitleners enige zekerheid en iemand die borg kan staan is een zekerheidje.
Degene die borg staat loopt bij het borg staan het grootste risico. Die raakt eigenlijk gevangene van zijn borg. Als degene voor wiens lening borg wordt gestaan lui is en er met de pet naar gooit is de borgsteller een heleboel geld kwijt. Dan kan de borgsteller zelfs tot armoede vervallen. De Spreukendichter waarschuwt daartegen maak je vrij van de borgstelling heet het hier en als waarschuwing kan de oproep gebruikt worden om tegen een luiaard te zeggen dat die maar eens naar de mieren moet kijken. Die helpen elkaar, vormen duidelijk een gemeenschap maar werken ook allemaal even hard. Daar hoeft niemand borg te staan omdat iedereen wil inspringen om pech of mislukkingen op te vangen ten behoeve van de hele gemeenschap. Zo wil de God van Israël graag het volk zien functioneren. Gun jezelf dus geen rust om op deze manier en met deze argumenten van de borgstelling af te komen. Banken doen het anders. Eerst keken ze naar de winsten die ze gemakkelijk konden maken met het uitlenen van hypotheken. Elk mogelijk risico werd verwaarloosd. Nu de prijzen zijn gedaald hebben de banken veel geld verloren. Maar ook nu wordt niet naar de werkelijkheid gekeken. Ondernemers met een goed lopend bedrijf kunnen niks meer lenen om hun bedrijf op orde te houden. Mensen die een huis willen kopen moeten zelf maar sparen om het hele bedrag bij elkaar te krijgen, kijken naar de verhouding tussen inkomen en de werkelijke waarde van het huis is er nauwelijks bij.
We leven dus nog steeds in een samenleving waarbij iedereen op de eerste plaats kijkt naar het mogelijke eigen gewin. Niemand kijkt bij het handelen naar wat de gemeenschap nodig heeft. Dat we gezonde bedrijfjes nodig hebben om te zorgen dat er mensen zijn die zonder veel risico leningen en hypotheken kunnen aflossen lijkt iedereen te vergeten op het moment dat er niet te veel winst moet worden gevraagd. Hulp bij het draaiend houden van onze op geldstromen gebouwde samenleving is er niet bij. Cultuurveranderingen bij banken is niet te verwachten. Het is jammer dat niemand meer met goed fatsoen de banken buiten het eigen particuliere geldverkeer kan houden. Contante uitbetaling van loon en contante betaling van woon en energiekosten zijn niet meer aan de orde. Als we er de keuze tussen zouden hebben zouden banken zich sneller opstellen als dienstverleners, nu maken zij uit hoe en tegen welke kosten in onze samenleving het geldverkeer is georganiseerd. Contant geld wordt verder en verder uit onze samenleving verwijderd. We staan samen borg voor wat de banken denken dat goed is om te doen. Als een bank in problemen komt is het immers de staat die moet redden en inderdaad, wij allemaal lopen dan het risico tot armoede te vervallen. voorlopig kunnen we het nog afschuiven op zorgbehoevende bejaarde en chronisch zieken en gehandicapten. Maar ook daar komt eens een einde aan. Misschien moeten we de bankcultuur wel samen veranderen, zoals Spreuken oproept om te doen.