Spreuken 10:1-10
1 ¶ Hier volgen spreuken van Salomo. Een wijze zoon geeft zijn vader veel vreugde, een dwaze zoon bezorgt zijn moeder verdriet. 2 ¶ Oneerlijk verkregen rijkdom baat je niet, rechtvaardigheid redt van de dood. 3 De HEER laat een rechtvaardige geen honger lijden, hij geeft niet toe aan de begeerte van een goddeloze. 4 ¶ Luie handen maken arm, ijverige handen brengen rijkdom. 5 ¶ Een zoon die in de zomer oogst, is verstandig, slaapt hij in de oogsttijd, dan maakt hij zijn ouders te schande. 6 ¶ Een rechtvaardige wordt rijk gezegend, de woorden van een goddeloze verhullen geweld. 7 ¶ De herinnering aan een rechtvaardige strekt tot zegen, de naam van goddelozen vergaat. 8 ¶ Een wijze doet wat hem geboden wordt, een bedrieger komt ten val. 9 ¶ Wie onberispelijk leeft, gaat een veilige weg, wie op kronkelpaden gaat, wordt ontmaskerd. 10 ¶ Wie heimelijk zijn oog dichtknijpt, veroorzaakt ellende, zo’n bedrieger komt ook zelf ten val. (NBV)
Een heleboel van de teksten uit het boek Spreuken zijn in onze taal terechtgekomen als spreekwoorden. Beelden van situaties waarin mensen verzeild kunnen raken en die daar een rake typering van geven. Losse Bijbelteksten gebruiken als spreekwoorden is dan ook zeer af te raden. In ons spreken over de Bijbel moet de hele Bijbel steeds meeklinken en vooral het hart dat zegt dat we onze naaste lief moeten hebben als onszelf. Want wie echt goed in dit hoofdstuk heeft gelezen heeft ook gezien dat een oppervlakkige uitleg van onze tekst in strijd zou komen met de spreuk uit vers 10 die zegt dat wie heimelijk zijn oog dichtknijpt ellende veroorzaakt.
Juist het boek Spreuken heeft het misverstand opgeroepen dat elke tekst in de Bijbel eigenlijk een spreekwoord is. Maar dat is dus niet zo. Zelfs het boek Spreuken vertelt een verhaal, een verhaal over hoe mensen met elkaar omgaan en hoe de God van Israël zou willen zien dat mensen met elkaar om gaan. Het hele boek Spreuken gaat over wijsheid en dwaasheid. Wat is wijs en wat is dwaas? Het antwoord op die vraag gaat niet over logica, wijs is niet wat logisch is om te doen en dwaas en niet wat onlogisch is. Wijs is doen wat God vraagt en dwaas is doen wat de mensen vragen. Het gedeelte dat we vandaag lezen lijkt daarom zo voor de hand te liggen.
Natuurlijk willen ouders een kind dat zich fatsoenlijk gedraagt. Is dat zo? Veel ouders jutten hun kinderen op carrière te maken en zo veel mogelijk geld te verdienen. Er is niets tegen om ijverig te zijn, om zorgzaam te zijn voor de taak die je gegeven is, maar de rechtvaardige heeft oog voor de noden van de mensen, de rechtvaardige laat mensen tot hun recht komen, de rechtvaardige beseft dat alles wat hem toevalt van God afkomstig is. Waarom zouden mensen de naam van de rechtvaardige zich herinneren? Omdat die rechtvaardige ineens mensen tot hun recht heeft laten komen in plaats van ze te gebruiken voor eigen gewin of de bevrediging van eigen genotzucht. Bij alles wat we doen mogen we ons ook het verhaal van Spreuken herinneren. Zijn we wijs of zijn we dwaas? Het antwoord op die vraag mogen we zelf geven.